صحة والحياة

اللسان هو أقوى من العضلات ومعظم طاقتهم في جسم الإنسان. هذه العضلات وردي 

لحمي لديها خط الضحلة التي تمر عبر المتوسط، والذي يعرف باسم الأخدود متوسط. ومع ذلك، في بعض الأحيان قد يكون اللسان شقوق عدة الحاضر، وفي هذه الحالة كما هو معروف على لسان متصدع. متصدع اللسان هو اللسان الذي متشققة للغاية أو تصدع في المظهر. هذه الشقوق أو طيات تظهر جميع أنحاء حدود السطح الظهري من اللسان، وفي هذه الحالة كما هو معروف أنها اللسان متشققة أو اللسان صفني. وإن كان هذا نادرا جدا شرط مقلقة، قد تكون مجرد اللسان المتشققة القبيحة أو مربكا لشخص للتعامل معها. أدناه هي مختلف أسباب اللسان المتشققة، والأعراض والعلاج.

أسباب تشقق اللسان 

على الرغم من أنه من الصعب تحديد سبب محدد لسانه متصدع، وهناك العديد من النظريات التي تم طرحها لتفسير حدوث هذه الظاهرة. ومع ذلك، كل هذه النظريات تختلف في تفسيرها، وبالتالي، حتى الآن، لم توجد نظرية واحد وحده قبلت مرض كسبب للاللسان المتشققة.

اصابة في اللسان: في بعض الأحيان، قد يكون اللسان المتشققة تحدث نتيجة لصدمة إلى اللسان. بسبب الاحتكاك المستمر بالفرشاة واللسان، وخصوصا على الحدود الجانبية من السطح الظهري من اللسان، وأثناء تناول الطعام والتحدث ضد سن مكسورة أو كسر الأسنان، قد تكون هناك تنمية من اللسان المتشققة. وهذا قد يسبب احتكاك اعتداءات مستمرة على اللسان، والتي قد تؤدي إلى تصدعات وتشققات على اللسان.

سبب وراثي: على الرغم من هذا الادعاء بعد أن تدعمها دراسات قاطعة، بعض الناس يقولون: إن مثل المتداول اللسان، وتشقق اللسان وراثي حتى ربما في الطبيعة. في مثل هذه الحالات، فإن معظم الناس لديهم لسان متشققة أو تصدع الحق منذ ولادته.

شذوذ اللسان: هناك بعض الشروط التي قد تؤدي إلى ظهور اللسان المتشققة. وتشمل هذه اللسان الجغرافي واللسان المشعر. اللسان الجغرافي هو حالة حيث هناك خسارة حليمات خيطية الشكل من اللسان، والذي غالبا ما يؤدي إلى التصحيح أصلع على اللسان. قد حدود هذه البقع إعطاء مظهر اللسان المتشققة. اللسان المشعر هو شرط فيها وجود فرط التقرن وللحليمات خيطية الشكل، الذي يعطي مظهر من الشعر على اللسان، والتي قد تحصل في نهاية المطاف الملون، مما يؤدي إلى تلون اللسان. وهذا قد يشكل أيضا وجود نمط والتي قد يكون مخطئا لسانه متصدع.

أسباب أخرى: ومن الأسباب الأخرى للاللسان المتشققة وتشمل القلق والتوتر، والإجهاد، وطحن الأسنان، والإفراط في تناول الطعام حار الخ كل هذه تسبب أساسا في الجسم للرد بطريقة لا يمكن التنبؤ بها، وذلك بسبب التي قد تؤدي إلى تشقق اللسان. إذا كان هناك تورمات أو المطبات في اللسان، ثم، يمكن ترسيم تورم يشبه اللسان المتشققة. وينظر عادة هذا عندما يكون هناك تورم كبير والتشققات التي تحدث بين من التورم. أسباب أخرى المتورطين في حالات تشقق اللسان وتشمل حالات نقص التغذية، المتلازمات الوراثية الخ.

أعراض اللسان المتشققة 

وأعراض اللسان المتشققة وتشمل ظهور شقوق أو تصدعات على اللسان. قد يكون هناك أعراض أخرى مصاحبة لسان متصدع، مثل، آلام تهيج، وقروح الفم وما إلى ذلك هناك يمكن أيضا زيادة الحساسية وإحساس بحرقان في تناول الطعام حار. قد تحصل على قدم وجزيئات الطعام عالقة في الشقوق في اللسان، والتي قد تجعله واحدا من أسباب رائحة الفم الكريهة. أيضا، يمكن للجزيئات الطعام المقدمة ينتهي الأمر به إلى أرض خصبة للكائنات الدقيقة، وهكذا، مما يؤدي إلى عدوى المبيضات وغيرها من الأمراض الفطرية والبكتيرية لسان.

علاج تشقق اللسان

وبما أن معظم حالات اللسان المتشققة هي أعراض، ليست هناك حاجة للعلاج فعال من اللسان المتشققة. وهو بدلا من ذلك مهم جدا لممارسة الرعاية الدؤوبة الأسنان، وإما عن طريق تنظيف الأسنان بالفرشاة أو استخدام عمال النظافة للحفاظ على لسان شقوق نظيفة وخالية من جزيئات الطعام والكائنات الدقيقة. في حالة وجود تورم في اللسان، واتصل طبيب الأسنان فورا، حتى انه قد يتم تشغيل بعض الاختبارات لاستبعاد سرطان اللسان.
وهكذا، على الرغم من اللسان المتشققة هي مجرد عرض من أعراض عدم الارتياح، ونادرا ما يشير إلى وجود المرض، وبالتالي، يقتضي معالجة نادرا، إذا كان هو الذي يسبب الألم وعدم الراحة المفرطة، فمن الأفضل للحصول على تشخيص المرض وعلاجه من قبل طبيب الأسنان في أقرب وقت ممكن وذلك لمنع مزيد من التعقيدات.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

 ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

‘الإيدز’‘ أو ‘‘داء نقص المناعة المكتسبة’‘ ‘‘AIDS’‘ هو مرض يصيب الجهاز المناعي البشري ويسببه فيروس نقص المناعة البشرية
و قد صك أحد اللغويين العربية دانوم اختصارا لحروف داء نقص المناعة المكتسبة .
وتؤدي الإصابة بهذه الحالة المرضية إلى التقليل من فاعلية الجهاز المناعي للإنسان بشكل تدريجي ليترك المصابين به عرضة للإصابة بأنواع من العدوى الانتهازية والأورام. وينتقل فيروس HIV إلى المصاب عن طريق حدوث اتصال مباشر بين غشاء مخاطي أو مجرى الدم وبين سائل جسدي يحتوي على هذا الفيروس مثل:الدم,و
من ثم، يمكن أن ينتقل هذا الفيروس من خلال الاتصال الجنسي الغير آمن[1] سواء الشرجي أو المهبلي أو الفموي، أو من خلال عملية نقل الدم، أو من خلال إبر الحقن الملوثة بهذا الفيروس، أو يمكن أن ينتقل من الأم إلى جنينها خلال مرحلة الحمل أو الولادة أو الرضاعة أو من خلال أي عملية تعرض أخرى لأي من السوائل الجسدية سالفة الذكر. ويعتبر مرض الإيدز حاليًا جائحة (من الأمراض الوبائية والمتفشية).[2][3] وقد ظهر أن ما يزيد عن ثلاثة أرباع هذه الوفيات تحدث في ذلك الجزء من القارة الأفريقية الذي يقع جنوب الصحراء الكبرى [3]
هذا وتظهر [[Molecular phylogenetics (دراسة الارتباط الموجود بين الكائنات الحية نتيجة للتطور الذي يطرأ على المجموعات المختلفة من هذه الكائنات والذي ويتم جمع الأدلة عليه عن طريق البيانات الخاصة بتسلسل الجزيئات والبيانات التي يستخلصها علم دراسة الشكل)|الأبحاث الوراثية]] أن فيروس HIV ظهر لأول مرة في غرب أفريقيا الوسطى في أواخر القرن التاسع عشر أو بدايات القرن العشرين.[4] [4] [5]
وبالرغم من أن الوسائل العلاجية لمرض الإيدز وفيروس نقص المناعة البشرية يمكن أن تقوم بإبطاء عملية تطور المرض فلا يوجد حتى الآن أي لقاح أو علاج لهذا المرض. فالوسائل العلاجية المضادة للفيروسات الارتدادية تعمل على تقليل كل من معدل الوفيات الناتجة عن الإصابة بفيروس HIV وكذلك انتشار المرض في المنطقة التي تظهر فيها العدوى به. ولكن، هذه العقاقير باهظة الثمن كما أن الوسيلة التقليدية للحصول على وسيلة علاج مضادة لهذا الفيروس الارتدادي غير متاحة في كل دول العالم. ونظرًا لصعوبة علاج الإصابة بفيروس HIV، فإن الوقاية من التعرض للعدوى به تعد هدفًا رئيسيًا في سبيل التحكم في انتشار مرض الإيدز كوباء. ومن ثم، فإن منظمات الصحة تسعى دائمًا لتطوير وسائل تضمن ممارسة الجنس الآمن فضلاً عن برامج استبدال الإبر والمحاقن المستعملة بأخرى نظيفة، وذلك في محاولة منها لإبطاء معدل انتشار هذا الفيروس.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

ئاگاداربن هاورێیان زۆر خواردنی گوڵەبەڕۆژە زیانبەخشە ...

فؤاد كوران

زؤر كەس بڕێكی زؤر لە یەك جۆری خۆراك دەخۆن، ئەمەش هەرگیز رێگەیەكی تەندروست نییە. تۆوی گوڵەبەڕۆژە یەكێكە لەم خۆراكانە.
با سەرەتا بزانین تۆوی گوڵەبەڕۆژە چەند كالۆری لەخۆدەگرێت؟ كوپێك گوڵەبەڕۆژە نزیكەی 800 كالۆری لەخۆدەگرێت كە دەكاتە 40%ی پێویستی وزەی رۆژانە كە لە دەوری 2000 كالۆریدایە، كەواتە رێژە بەرزەكەی وزە یەكێكە لە گرفتەكان كە دەبێتە هۆی زیادبوونی كێشی لەش.

تۆوی گوڵەبەڕۆژە بەهایەكی خۆراكی بەرزی هەیە و ماددەی گرنگ لەخۆدەگرێت، بەڵام بە خۆراكێكی تەواو یان باڵانس دانانرێت، چونكە هێشتا چەندین مادەی خۆراكی گرنگ ماون كە لە گوڵەبەڕۆژەدا بەدی ناكرێن، وەكو ڤیتامین K، بیتا كارۆتین و مادە دژەئۆكسانەكانی تر، كەواتە ئەو 1200 كالۆرییەی كە ماوە پێویستە لەو خۆراكانە وەربگیرێت كە ئەو مادە خۆراكییانە لەخۆدەگرن.

كه‌واته‌ خواردنی بڕێكی زۆر لە هەر جۆرێكی خۆراك هەتا ئەگەر بەهایەكی بەرزیشی هەبێت وەكو تۆوی گوڵەبەڕۆژە تەندروستی دەخاتە مەترسییەوە.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

لەكاتی بەیانیاندا مرۆڤ یەك سانتیمەتر درێژترە وەك لەكاتی ئێواران
كۆمەڵێك تایبەتمەندی سە‌رنج راكێشی جەستەی مرۆڤ

جەستەی مرۆڤ نهێنی و ڕازی شاردراوەی زۆری هەیە و زانایان تا ئەمڕۆ تەنیا بەشێكی ئەوانەیان ناسیوەتەوە، بەڵام زۆربەیان هێشتا شاردراوەن و بەردۆزی هەموو نهێنی و تایبەتمەندییەكانی جەستەی مرۆڤ پێویستی بە لێكۆڵینەوەی زانستی و ماوەیەكی زیاترە.

كۆمەڵێك تایبەتمەندی سەرنج راكێشی جەستەی مرۆڤ

1. تەنیا (18) ماسوولكە پێویستە بۆ زەردەخەنە كردن لە كاتێكدا (43) ماسوولكە بەكاردێت لە رووگرژكردندا، بۆیە هەمیشە با بزە لەسەر لێوەكانتان بێت، بە وزەیەكی كەمتر خۆشەویستییەكی زیاتر دروست بكە.

2. كۆرپە كە لەدایك دەبێت (300) ئێسكی هەیە، بەڵام لەگەڵ گەورەبوون ژمارەیان كەم دەكاتەوە و لە مرۆڤی پێگەیشتوودا دەبێت بە (206) ئێسك.

3. تا ئێستا زانیوتە باڵای هەر یەكێك لە ئێمە لەكاتی بەیانیاندا (1) سانتیمەتر درێژترە وەك لەكاتی ئێواران! زانایان هۆكاری ئەمە دەگێڕنەوە بۆ ئەوەی كە لەكاتی ڕێكردندا یان وەستاندا ئەو كركراگانەی لە نێوان ئێسكەكاندان، بە ڕێژەیەكی كەمی جێگیر دەچنەوە یەك، بەڵام لە شەودا لە كاتی ڕاكشان و خەوتندا دەگەڕێنەوە باری ئاسایی خۆیان.

4. ئەو خەت و هێڵانەی لەسەر زمانن، هەر وەكو پەنجە مۆر بۆ ناسینەوەی كەسەكان دەتوانرێت سوودی لێ وەربگیرێت، چونكە هێڵەكانی سەر زمانی كەسێك لە لە هی هیچ كەسێكی تر ناچێت.

5. بەهێزترین ئێسكی لەشی مرۆڤ ئێسكی شەویلگە و ئێسكە بەرگی ددانەكانە.

6. لەگەڵ هەر هەنگاوێكدا (200) ماسولكە بەكار دەهێنیت، بە گوێرەی دابەشبوونی ماسولكەكان بەسەر شوێنە جیاوازەكاندا زانایان دەڵێن لەگەڵ هەر هەنگاوێكدا (200) ماسولكە كار دەكات.

7. لەهەر یەك ئینج چوارگۆشەی پێستی لەشی مرۆڤ نزیكەی (32) ملیۆن بەكتریا ئەژی، كە زۆرینەی ئەو بەكتریایانە بەكتریای بێ زیانن.

8. خێرایی ئەو هەوایەی كە لە كاتی پژمیندا لە دەمەوە دەرئەچێت (160) كیلۆمەترە لە كاتژمێرێكدا، زۆر ئەستەمە بتوانریت لەكاتی پژمیندا چاوەكانت بەكراوەیی بمێنێتەوە.

9. بەهێزترین ماسولكەی لەش زمانە، بە هێزی زمان لەچاو قەبارەكەی بەهێزیەكی بێ وێنەیە، ئەمەش توانای ئەوەی پێ دەدات كە بە درێژایی رۆژ بەكار بهێندرێت لە خواردن و ئاخاوتن و زۆر كرداری تر، خێراترین ماسولكەی لاشەی مرۆڤیش ماسولكەكانی شەویلگەیە.

10. ڕووبەری تەواوی (سیی)ەكانی مرۆڤێكی پێگەشتوو، هێندەی یاریگایەكی تێنسی سەر زەوی دەبێ.

11. پانە بڕگەیەك لە ریخۆڵە باریكە وەربگرین و بڵاوی بكەینەوە، درێژییەكەی دەگاتە (72) مەتر.

12. ماسولكەكانی دڵ بە پێچەوانەی گشت ماسولكەكانی لاشەوە، هیچ كاتێك ماندوو نابن، لەو كاتەوەی كۆرپەلە (3) مانگە لە سكی دایكیدا، تا ئەو كاتەی مرۆڤــ بژی ماسولكەی دڵ ماندوو نابێت.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

یەكێك لە دۆكتۆرەكان دەڵێت: ئەو زانیارییە بە 10 كەس بگەیەنە، ئەگەری ئەوە هەیە ژیانی یەكێك لە مردن رزگار بكەی
...
ئەو چیرۆك و زانیارییە بە وردی بخوێننەوە و پاشان بڵاوی بكەنەوە

ژنێك لە یەكێك لە ئاهەنگەكان، بەهۆی بەرزی پاژنەی پێڵاوە تازەكەی، ساتمەیەكی كرد و سەری بە پلیكانەی هۆڵەكە كەوت. سەری سوڕا و هەموو هەموو لێی هاتنە پێش، بەڵام ئەو دڵنیایی كردنەوە كە شتێكی وا رووی نەداوە. هێنایان لەسەر كورسیان دانا و ئاو و خواردنیان پێدا. ئەویش تا درەنگانێك مایەوە و دوای ئەوە سەرئێشەكە زۆری بۆ هێنا و مێردەكەی بردیە نەخۆشخانە.
دوای چەند كاژێرێك، هاوسەری ژنەكە تێلی بۆ خزمەكانی كرد و پێی راگەیاندنن، كە ژنەكەی بەهۆی جەڵتەلێدانەوە كۆچی دوایی كرد
خۆ ئەگەر ئەوانەی نێو ئاهەنگەكە، لەكاتی رووداوەكە نیشانەكانی جەڵتەی مێشكیان بزانیبا، دوور نەبوو، ئێستا ژنەكە زیندوو بوایە

خوێندنەوەی ئەو چیرۆكەی سەرەوە و زانیارییەی خوارەوە، چەند خولەكێكی كەمی دەوێت، بەڵام بە زانینی سوودێكی مەزن بە خۆت و دەوروبەرت دەگەیەنیت

دۆكتۆری دەمارەكان دەڵێن: ئەگەر لەماوەی سێ كاتژمێری جەڵتەی مێشك، بتوانرێت نەخۆشەكە بگەیەنرێتە نەخۆشخانە، گریمانەی نەهێشتنی ئاسەواری جەڵتەكە زۆرە، كە ئەمە دەبێتە هۆی روونەدانی مردن.
بەڵام چۆن بزانین ئەو كەسە جەڵتە لێی داوە، بۆ ئەوەی دەستبەجێ بیگەنینە نەخۆشخانە؟
نیشانەكانی جەڵتەی مێشك چییە؟

زۆر ئاسانە، ئەگەر گومانت لە نەخۆشەكە كرد كە جەڵتە لێی داوە، یان بۆ دڵنیابوونی خۆت، ئەو سێ پرسیار یا داواكارییەی لێ بكە

یەكەم: داوا لە نەخۆشەكە بكە، كە زەردەخەنەیەك بكات
دووەم: داوا لە نەخۆشەكە بكە، كە هەردوو باڵی بەرز بكاتەوە
سێیەم:داوای لێ بكە كە رستەیەكی بەسوود بڵێ، بۆ نموونە: الحمدلله رب العالمین

ئەگەر نەیتوانی، یان زەحمەتی لە ئەنجامدانی ئەو سێ داواكارییە بینی. یەكسەر داوای یارمەتی بكە و بیگەیەنە نەخۆشخانە

ئەو نیشانانەی سەرەوە كۆمەڵێك خۆبەخشی غەیرە دۆكتۆر ئاشكرایان كردووە كۆمەڵەی جەڵتەی ئەمەریكاییش لە كۆبوونەوەی دەستەی گشتیان پەسەندیان كردووە

بۆیە دۆكتۆرێك دەڵێت: ئەگەر بەشداری بكەی لە بڵاوكردنەوەی ئەو پەیامە بۆ 10 كەس، ئەگەری رزگاركردنی یەكێكت پێ دەبەخشرێت .

فؤاد كوران

 https://www.facebook.com/profile.php?id=100003963861079&ref=ts&fref=ts

ٍٍٍٍٍٍٍٍٍٍٍٍٍٍٍٍٍٍٍٍٍٍٍٍ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

لیمۆ

شاره‌زایانی‌ بواری‌ ته‌ندروستی‌ باس له‌گرنگیی‌ لیمۆ ده‌كه‌ن‌و به‌یه‌كێك له‌خۆراكه‌ هه‌ره‌ گرنگه‌كانی‌ له‌قه‌ڵه‌م ده‌ه‌ن، له‌ڕووی‌ به‌های‌ خۆراكی‌‌و سوده‌ ته‌ندروستییه‌كانه‌.

ماڵپه‌ڕی‌ ته‌ندروستی‌ ئوردنی‌ له‌ڕاپۆرتێكدا چه‌ند سودێكی‌ لیمۆی‌ خستووه‌ته‌ڕوو، كه‌ گرنگیی‌ زۆریان بۆ مرۆڤ هه‌یه‌:

1- به‌بۆنكردنی‌ لیمۆ، هه‌سته‌كان چالاك ده‌بن‌و سییه‌كان ده‌كرێنه‌وه‌.

2- بۆ ده‌م‌و چاو‌و لابردنی‌ كونیله‌كانی‌ سه‌ر پێست‌و نه‌هێشتنی‌ په‌ڵه‌، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی‌ ده‌وڵه‌مه‌نده‌ به‌ڤیتامین (سی‌) .

3- بۆ نه‌هێشتنی‌ چرچی‌ ده‌موچاو، به‌دانانی‌ پارچه‌ لیمۆیه‌ك بۆ ماوه‌ی‌ (دوو) كاتژمێر، پاشان شێلانی‌ پێسته‌كه‌ به‌ڕۆنی‌ زه‌یتون.

4- لیمۆ بۆ لابردنی‌ چینی‌ مردووی‌ پێست به‌كاردێت‌و نه‌رمی‌ ده‌كات، هه‌روه‌ها بۆ لابردنی‌ مێخه‌كه‌‌و خاڵی‌ ڕه‌شیش به‌كارده‌هێنرێت، به‌دانانی‌ توێكڵی‌ لیمۆ له‌سه‌ریان.

5- بۆ نه‌هێشتنی‌ چه‌وری‌ ورگ‌و ڕان‌و لابردنی‌ ده‌والی‌, دژی‌ ژه‌هراویبوونی‌ له‌شه‌.

6- خواردنه‌وه‌ی‌ یه‌ك كوپ ئاوی‌ لیمۆ به‌شێوه‌ی‌ ڕۆژانه‌، گورچیله‌كان چالاك ده‌كات‌و بۆریی‌ میز پاك ده‌كاته‌وه‌.

7- باشترین چاره‌سه‌ره‌ دژی‌ قژڕوتانه‌وه‌, ده‌توانرێت ئاوی‌ لیمۆ بدرێت له‌پێستی‌ سه‌رو چه‌وریی‌ قژ كه‌مده‌كاته‌وه‌, شاره‌زایان ئاشكرایانكردووه‌، ئه‌و شامپۆیانه‌ به‌كاربهێنین كه‌ لیمۆیان تێدایه‌.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

فستق، سوودەكانی بزانی وازی لێناهێنی

فستق خوارنێكی كۆنەو شوێنی سەرەكی چاندنی ئاسیایە، كە لەسوریا‌و ئێران‌و توركیا بەرهەم دەهێنرێت.

فستق پێكهاتووە لەئاو، پرۆتین، رۆن، ئارد، سلیلۆزو زۆر دەوڵەمەندە بەماددە خوێیەكان كەبریتین لەفسفۆر، پۆتاسیۆم، سۆدیۆم. هەروەها ڤیتامین (A .

سودەكانی خواردنی فستق:

1. مێشك چالاك دەكات‌و لەبیرچوونەوە كەم دەكات، وادەكات مرۆڤ رادەی هۆشیاری زیادبكات‌و زیرەك بێت لەبواری بیركاری‌و تێگەیشتن‌و ئەزبەركردن. هەروەها هەڵدەستێ بەچالاككردنی سوڕی خوێن لەمێشكدا، كەرێگە دەگرێت لەجەڵتەی مێشك. هەروەها دەتپارێزێ لەنەخۆشی باركنسۆن (لەرزۆكی).

2. سەرچاوەیەكی باشە بۆ دروستكردنی هێزو وزەبەخشە بۆ لەش.

3. لەگورچیلەدا وادەكات بەردی گورچیلە دروست نەبێت‌و رمل كەم دەكاتەوەو یارمەتی چالاكیەكانی دەدات.

4. گەدە بەهێزدەكات‌و وادەكات خواردن لەگەدەوە نەگەڕێتەوە بۆ سورێنچك‌و رشانەوە ناهێڵێت.

5. فستق ئەگەری توشبوونی ئەندامی زاوزێ بەنەخۆشی كەم دەكاتەوە.

6. هەروەها بۆ ئەو كەسانەی كە كۆكەیان هەیە، ئەوا دەرمانێكی باشە، چونكە بۆ نەخۆشییەكانی سنگ زۆر باشە.

7. ئەو كەسانەی نەخۆشی شەكرەیان هەیە سودی لێ دەبینن، چونكە رادەی شەكر لەخوێندا كەم دەكاتەوە.

@ فؤاد كوران

 ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
 بیبه‌رى تیژ كارده‌كات بۆ پاراستنى دڵ

زانستى تازه‌ى پزیشكى ئاماژه‌ به‌ سوودو گرنگى به‌كارهێنانى بڕێكى زۆرى خۆراك و پێكهاته‌و گژوگیاى سروشتى له‌ چاره‌سه‌ركردنى نه‌خۆشیه‌كاندا ده‌كات .

له‌م باره‌وه‌ لێكۆلینه‌وه‌یه‌كى تازه‌ى پزیشكى ئاشكراى كردووه‌ ، به‌هارات به‌تایبه‌ت بیبه‌رى تیژ ، كه‌ به‌ رێژه‌یه‌كى زۆر له‌ خواردنى ڕۆژانه‌دا به‌كاریان ده‌هێنین ، به‌رگریه‌كى چالاك له‌ مه‌ترسی تووشبوون به‌ نه‌خۆشیه‌كانى دڵ ده‌كات .

توێژه‌ران لێكۆلینه‌وه‌كه‌یان له‌سه‌ر جۆره‌ها بیبه‌ر ئه‌نجام داوه‌ ، به‌تایبه‌ت بیبه‌رى زۆر تیژ ، وه‌ دووپاتیان كرده‌وه‌ ، هه‌ندێ كرێم كه‌ له‌ پێكهاته‌كانى بیبه‌ر دروست ده‌كرێن و له‌ پێست ده‌درێت ، گرنگیه‌كى تایبه‌تى هه‌یه‌ له‌ كه‌مكردنه‌وه‌ى ئاستى ئازاره‌كان له‌ هه‌ندێ جۆرى هه‌وكردنى جۆمگه‌كاندا .

هه‌روه‌ها لێكۆلینه‌وه‌یه‌كى پێشووتریش ئه‌وه‌ى سه‌لماندبوو ، كه‌ خۆراكى تیژ یارمه‌تى نزمكردنه‌وه‌ى به‌رزى پاڵه‌په‌ستۆى خوێن له‌لایه‌ن ئه‌و كه‌سانه‌وه‌ ده‌دات كه‌ تووشی هاتوون ، له‌گه‌ل كه‌مكردنه‌وه‌ى كۆلیسترۆل له‌ناو خوێن و كه‌مكردنه‌وه‌ى مه‌ترسی مه‌ینى خوێن .

به‌پێی هه‌والێكى ئاژانسی شه‌رق ئه‌لئه‌وسه‌ت ، بیبه‌رى تیژ كارده‌كات بۆ پاراستنى دڵ ، له‌ رێگه‌ى كه‌مكردنه‌وه‌ى ئاستى كۆلیسترۆل له‌ناو خوێندا . هه‌روه‌ها كارده‌كات بۆ وه‌ستاندنى ئه‌و جینه‌ى به‌رپرسه‌ له‌ كه‌مكردنه‌وه‌ى كارى خوێنبه‌ره‌كان .

فؤاد كوران

 ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

البريطانيون يستهلكون 78 مليون كوب شاى يوميا للشعور بالاسترخاء

أظهرت دراسة حديثة أن البريطانيين
يتناولون ما يقرب من 78 مليون كوب شاى يوميا. وأكد الباحثون أن تقاليد
وطقوس تمتد لأكثر من ثلاثة قرون تسهم بصورة كبيرة فى احتفاظ البريطانيين
بمعدلات استهلاك مرتفعة من الشاى، حيث يحرصون على بدء يومهم بتناول قدح من
الشاى.

وأوضحت البيانات إلى أن 51% من البريطانيين فى المرحلة العمرية ما بين 18 إلى 24 عاما يفضلون بدء يومهم بقدح من الشاى على القهوة.

واعترف نحو ثلث ممن شملتهم الدراسة أن تناول الشاى فى بدء النهار يشعرهم
بالاسترخاء والطاقة لبدء يوم جديد.

فؤاد كوران

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

تا ئێستا زانیوته‌، بۆچی جلی سه‌وز له‌ ژووری نه‌شته‌رگه‌ریدا به‌کاردێت ؟


ڕەنگە زۆربەمان ئەم پرسیارەمان لەخۆمان کردبێت کە بۆچی ئەو کەسانەی لە ژووری نەشتەرگەری دان پۆشاکی سەوزی کاڵیان پۆشیوە ئەپرسین نەدەکرا لەجیاتی ئەم ڕەنگە ڕەنگی سپی یاخود هەر ڕەنگێکی تریان بەکارهێنابا



ڕەنگی سەوز هەردەم لەگەڵ ڕەنگی سووری بنچینەیی دەگونجێت ، وە چۆنییەتی گونجانەکەش ئەوەیە کە کاتێك چاو بۆ ماوەیەکی درێژ سەیری ڕەنگی سووری کرد ئەوا ئەو چاوە خۆکارانە بەدوای ڕەنگێكدا دەگەڕێت کە بگونجێ لەگەڵی و ئارامی بکاتەوە بێگومان ڕەنگە سەوزەکەیە کە ئارامی دەکاتەوە ، چونکە ڕەنگی سوور چاو ماندوو دەکات ئەگەر بۆ ماوەیەکی درێژ سەیر بکرێت .

کاتێك دکتۆرێك چەند کاتژمێرێك سەیری خوێن دەکات لەکاتی نەشتەرگەریدا، ئەو ساتەی دکتۆرەکە سەری بەرز ئەکاتەوە چاو لەپڕا خۆکارانە بەدوای ڕەنگی سەوزدا دەگەڕێت بۆئەوەی ئارامی بکاتەوە، کە لە ئەنجامی زۆر سەیرکردنی ڕەنگی خوێنەکەدا ماندوو بووە ، بێگومان دڵ و دەروونی دکتۆرەکەش لەو کاتەدا لەگەڵی دا ئاسودە و ئارام دەبێتەوە .



هەروەها ڕەنگی سەوز بێجگە لەوەی کە ئارام بەخشە بۆ چاو، لەڕووی زانستی پزیشکییەوە سەلمێنراوە کە میکرۆب و ڤایرۆسەکان ناتوانن لەگەڵ ڕەنگی سەوز بژین لەو ناوچانە بەدوورن کە ئەم ڕەنگەی تیادا بەکارهێنراوە، بۆیە ئەبینین ژووری نەشتەرگەری و دکتۆر و ستافەکانی تایبەت بە ژووری نەشتەرگەری گشتی سەوزن .

هەرچی ڕەنگی شینە ئەو ڕێژەیە کەمترە بۆیە ستافەکانی دەرەوەی ژووری نەشتەرگەری دەکرێ ڕەنگی شینی کاڵ بپۆشن چونکە لە ژووری نەشتەرگەری نین واتە گواستنەوەی میکرۆب و ڤایرۆسەکان بۆ نەخۆش کەمترین ڕێژەی هەیە لە ڕه‌نگی سه‌وز .

فؤاد كوران

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

مێشوله‌ زیاتر به‌ كێوه‌ ده‌دات؟


پێوه‌دانی مێشوله‌ زۆر بێزاركه‌ره‌ و له‌ هه‌ندێك حاڵه‌تدا زۆر مه‌ترسیداره‌، له‌ وڵاتانی كیشوه‌ری ئه‌فریقا مێشوله‌ هۆكاری یه‌كه‌مه‌ بۆ گواستنه‌وه‌ی نه‌خۆشی مه‌لاریا كه‌ ساڵانه‌ به‌هۆیه‌وه‌ چه‌ندین ملیۆن كه‌س گیانیان له‌ده‌ست ده‌ده‌ن. ئاشكرایه‌ كه‌ مێشوله‌ زیاتر به‌ كۆمه‌ڵه‌ كه‌سانێكه‌وه‌ ده‌ده‌ن و خۆیان له‌ كۆمه‌ڵێكی دیكه‌ به‌دوور ده‌گرن.

جۆری خوێن:

خوێنی جۆری O مێشوله‌ زۆر راده‌كێشێت، خوێنی جۆری A به‌ پله‌ی دووه‌م دێت، پاشان هه‌ردوو جۆری B و AB.

ره‌نگی پۆشاك:

به‌ گشتی ره‌نگی تۆخی پۆشاك سه‌رنجی مێشوله‌ زیاتر داده‌كێشێت.

بۆنی جه‌سته‌:

بۆنه‌ سروشتییه‌كانی جه‌سته‌ی مرۆڤ به‌ گشتی ده‌بنه‌ هۆی راكێشانی مێشوله‌.

قه‌باره‌ی جه‌سته‌:

مێشوله‌ زیاتر به‌و كه‌سانه‌وه‌ ده‌ده‌ن كه‌ بڕێكی زۆر له‌ گازی دوانه‌ئۆكسیدی كاربۆن به‌هه‌م ده‌هێنن، به‌گشتی تاكو قه‌باره‌ی جه‌سته‌ زیاتربێت، رێژه‌ی به‌رهه‌مهێنانی ئه‌م گازه‌ به‌رزتره‌.

پله‌ی گه‌رمی جه‌سته‌:

مێشوله‌ زیاتر به‌و كه‌سه‌وه‌ ده‌ده‌ن كه‌ به‌رزترین پله‌ی گه‌رمی جه‌سته‌ی هه‌یه‌.

خانمانی دووگیان:

خانمی دووگیان ئه‌گه‌رێكی به‌رزی پێوه‌دانی هه‌یه‌، چونكه‌ ئه‌م خانمانه‌ پله‌ی گه‌رمی له‌شیان به‌رزه‌ و هه‌ناسه‌ دانه‌وه‌یان رێژه‌یه‌كی به‌رز دوانه‌ ئۆكسیدی كاربۆن له‌خۆ ده‌گرێت.

فؤاد كوران

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

بە بێ ماسکارا: برژانگەکانت درێژ بکە:
خانمەکەم برژانگەکانت هۆکاری جوان دەرخستنی چاوەکانتەو چاوەکانیشت هۆکاری جوان دەرخستنی تۆیە، بۆ ئەمەش تاکو برژانگەکانت درێژتر دەربکەون تۆ سەرنجڕاکێشتر دەردەکەویت.

لەوانەیە تۆ بە بەکارهێنانی ماسکارا برژانگەگانت درێژ بکەیت، بەڵام ئەمە زیانیان پێدەگەیەنێت و دەبێتە هۆی رووتاندنەوەی برژانگەکانت، بۆ ئەمەش من رێگایەکی سروشتی دەخەمە بەرچاوی تۆ و تۆش بەکاریبهێنەوە سوودێکی باشی دەبێت
کەرەسەکان:

رۆنی گەرچەک
رۆنی گوڵ
ئامادەکردن و بەکارهێنانی:
ئەم دوو رۆنە بە باشی تێکەڵ دەکەین و دەیدەین لە برژانگەژانمان هەموو شەوێک، بەیانیان برژانگەکانت بشۆ سودێکی زۆری دەبێت
تێبینی: ئەگەر رۆنی گوڵت دەست نەکەوت دەتوانیت تەنها رۆنی گەرچەک بەکاربهێنیت.

فؤاد كوران

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

شه‌ش خاڵی بێ بناغه‌ ده‌رباره‌ی خواردنه‌وه‌ی شله‌مه‌نییه‌كان:

1- خواردنی به‌شێكی پێویست له‌ شله‌مه‌نی كه‌ رێژه‌یه‌كی زۆر له‌ شه‌كری تێدایه‌ كار له‌سه‌ر ته‌ڕكردنی جه‌سته‌و نه‌هێشتنی تینوێتی ده‌كات.

به‌ڵام له‌ راستیدا، گه‌ر شله‌مه‌نی رێژه‌ی شیرینیه‌كه‌ی به‌رز بێت یارمه‌تی جه‌سته‌ ده‌دات بۆ میزكردن، هه‌روه‌ها هه‌ستی تینوێتی به‌رز ده‌كاته‌وه‌، له‌به‌ر ئه‌وه‌ ئامۆژگاریت ده‌كه‌ین به‌ شێوه‌یه‌كی مامناوه‌ند خواردنی شیره‌مه‌نی و شله‌مه‌نیه‌ شیرینیه‌كان بخورێت.

2- له‌ مانگی ره‌مه‌زاندا گه‌ر یه‌ك جار رێژه‌یه‌كی زۆر له‌ ئاو بخۆیت له‌ تینوێتی ده‌تپارێزی له‌ كاتی رۆژووگرنتندا.
به‌ڵام له‌ راستییه‌كه‌ئه‌وه‌یه‌، كاتێك گه‌ر ئاوی زۆر بخۆیت زیاد له‌پێویستی له‌ش، گورچیله‌ پاش ماوه‌یه‌كی كه‌م كار له‌سه‌ر نه‌هێشتنی ئه‌و ئاوه‌ ده‌كات و فڕێی ده‌داته‌ ده‌ره‌وه‌، ئه‌وه‌ش ده‌بێته‌ هۆكاری لاوازبوون له‌ میزكردن و كێشه‌ له‌كاتی خه‌و درووستده‌كات، هه‌روه‌ها هه‌ست به‌ هیلاكی ده‌كه‌یت و له‌كاتی به‌یانیان.

3- خواردنی ئاوی سارد یان سه‌هۆڵاو كاتی ده‌ستكردن به‌ ژه‌می خواردن له‌تینوێتی ده‌پارێزێت.

به‌ڵام له‌ راستییه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌، خواردنه‌وه‌ی ئاوی سارد یان سه‌هۆڵاو له‌كاتی ده‌ستپێكردن به‌ خواردن كاریگه‌ری زۆر خراپی هه‌یه‌ له‌ سه‌ر گه‌ده‌ و كێشه‌ی هه‌رسكردن دروست ده‌كات، له‌به‌ر ئه‌وه‌ پله‌ی ساردی ئاوه‌كه‌ ده‌بێت مامناوه‌ند بێت، هه‌روه‌ها ده‌بێت له‌سه‌رخۆ ئاوه‌كه‌ بخورێته‌وه‌.

4- خواردنه‌وه‌ی ئاو له‌كاتی نان خواردن به‌سووده‌ بۆ ئه‌وه‌ی بچێته‌ بۆری خواردنه‌كه‌ه‌وه‌و پاڵ به‌خواردنه‌كه‌وه‌ بنێت و به‌باشی خواردنه‌كه‌ هه‌رس بكات.

به‌ڵام له‌راستیه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌، خواردنه‌وه‌ی ئاو له‌كاتی ژه‌مه‌ خواردن گرفتێك دروست ده‌كات له‌ لیك ده‌ردان، ئه‌و كاته‌ لیكی ناو ده‌م له‌گه‌ڵ خواردنه‌كه‌ به‌ باشی تیكه‌ڵاو نابێت ولاوازی دروست ده‌بێت له‌كاتی هه‌رسكردنی خواردنه‌كه‌، له‌به‌ر ئه‌وه‌ پزیشكه‌كان ئامۆژگاری خه‌ڵك ده‌كه‌ن، له‌كاتی ژه‌مه‌ خواردندا ئاو نه‌خۆن یان به‌رێژه‌یه‌كی زۆر كه‌م ئاو بخۆنه‌وه‌.

5- خواردنه‌وه‌ی رێژه‌یه‌كی زۆر له‌ ئاو راسته‌وخۆ پاش ته‌واوبوونی ژه‌مه‌ خواردن، یارمه‌تیده‌ره‌ بۆ هه‌رسكردن ونه‌هێشتنی تینوێتی.

به‌ڵام له‌راستیدا، خواردنوه‌ی رێژه‌یه‌كی زۆر له‌ ئاو راسته‌وخۆ پاش ته‌واوبوونی ژه‌می خواردنه‌كه‌ كێشه‌ی هه‌رسكردن دروست ده‌كات، ناهێڵێت ئامێری هه‌رسكردن كاره‌كه‌ی خۆی جێبه‌جێ بكات.

6- زۆری خواردنه‌وه‌ی ئاو قه‌ڵه‌وت ده‌كات.

به‌ڵام له‌ راستیدا، لێكۆڵینه‌وه‌ نوێیه‌كان ئاشكرایده‌كه‌ن، ئاو رۆڵێَكی زۆر گرنگ ده‌بینێت له‌ دابه‌زینی كێش، كار له‌سه‌ر ده‌ردانی هۆرمۆنی نورئه‌ریتاڵین ده‌كات كه‌ ئامێری ده‌ماره‌كان به‌ هێزده‌كات، هه‌روه‌ها چه‌وری له‌ش ده‌سوتێنێت.

فؤاد كوران

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

ئاگاداربه‌، برنج ئه‌م زیانانه‌شی هه‌یه‌:
دەستەی خواردن و دەرمان لە وڵاتی ئەمەریکا پاش ئەوەی چەند لێکۆڵینەوەیەکیان ئەنجامدا لەسەر ئەو پێکهاتانەی کە لە برنجدا هەن، دەرکەوت کە برنج مادەی زەرنیخی تێدایە ئەمەش یان پێکهاتەکەیدایە یان لەو ئاوەدایە کە ئاوی برنجەکەی پێدەدرێت و دەچێتە پێكهاتەکەیەوە.

هەروەها ئەوەشی راگەیاند: ئەم مادەیە زیاتر لەو برنجانەدا هەیە کە زۆر سپی نین و تۆزێک بۆرن لەکاتێکدا زۆربەی شارەزایانی بواری کشتوکاڵی ئاماژە بە خواردنی ئەو جۆرە برنجە دەکەن.

ئەوەی ئاشکرایە زیانەکانی ئەم مادەیە لە وکاتەدا دەرناکەویَت کە دەیخۆیت، بەڵکو دوای چەند ماوەیەک دەردەکەوێت و دەبێتە هۆی تووش بوون بە نەخۆشی شیَرپەنجە و نەخۆشی دڵ و سییەکان، هەروەها کار دەکاتە سەر خانەکانی مێشك و لاوازیان دەکات، کێسی لەش زیاد دەکات.

بۆیە پێشبینی ئەوە دەکرێت کە خواردنی برنج کەم بکرێتەوەو لە بری ئەوە خواردنە تەندروستەکانی وەک میوەکان و سەوزەکان بخورێت.

فؤاد كوران

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

 ئایا زمانیش نەخۆش دەبێت؟

ئایا لە هیچ كاتێكدا بیرت لەوە كردووەتەوە كە هەندێك جۆری نەخۆشی، تووشی زمانمان ببێت، ئاخۆ دەبێت هۆكارەكەی چی بێت؟
بۆ وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارانە پزیشكانی پسپۆر لە بواری نەشتەرگەری دەم و ددان، ڕایانگەیاندووە كە هەوكردرنی زمان بەتەنیا نابێت، بەڵكوو چەندین جۆری نەخۆشی دیكەیشی لەگەڵە، لەمانە هەوكردنی غوددەی لیمفی و ئێشی گەدە.

لەم بارەیەوە پزیشكەكان بۆمان ئاشكرا دەكەن كە نەخۆشی هەوكردنی زمان هەندێك جار دەبێتە هۆی سوور بوونەوە، دەركەوتنی شەق بوون و بلۆق بوونی زمان، هەروەها ڕەنگەكەی بریسكەدار دەبێت .

گرنگترین هۆكارەكانی ئەو نەخۆشییەیش لە كەمی كانزای ئاسن لە لەش ڕوو دەدات یاخوود زۆربوونی ترشی گەدە و هەروەها گەوێنەدانە تەندروستی پووك و ددانەكان.

هەوكردنی زمان دەبێتە هۆی ئازار چەشتن لە كاتی جووینی خۆراك و قووتدان و، ئەستووربوون و گۆرینی ڕەنگی زمان.

چارەسەری ئەو نەخۆشییە یاخوود خۆ پاراستن لەو نەخۆشییە بریتییە لە گرنگیدان بە پاكوخاوێنی دەم و ددان و ڕۆژی دوو جار شووشتنی، هەندێك جاریش هەیە پزیشك ئامۆژگاری نەخۆش دەكات كە دەرمانی ئەنتی بایۆتیك بەكار بهێنێت. 

فؤاد كوران

____________________________________________
سووده‌كانی باینجان


هه‌رچه‌نده‌ بۆ ماوه‌یه‌كی زۆر خه‌ڵك باوه‌ڕی وابوو تاڵی تامی باینجان ده‌بێته‌هۆی تووشبوون به‌ شێرپه‌نجه‌ و شێتبوون، به‌ڵام لێكۆڵینه‌وه‌ نوێیه‌كان ژماره‌یه‌كی زۆر سوودی ئه‌م ڕووه‌كه‌ ده‌رده‌خه‌ن.

باینجان لیستێك له‌ ڕه‌گه‌زه‌ گرنگه‌ خۆراكیه‌كانی تێدایه‌ له‌وانه‌ش ڤیتامینه‌كان و كانزاكان و دژه‌ ئۆكسیده‌كان و ریشاله‌ خۆراكیه‌كان.

له‌ توێكڵی باینجاندا ماده‌ی دژه‌ ئۆكسیدی (ناسیونین) هه‌یه‌ كه‌ و به‌وه‌ش دیواری خانه‌كانی مێشك له‌ بوونی كۆلیسترۆڵ ده‌پارێزێت.

هه‌روه‌ها باینجان "ترشی كلۆرۆجینیك" ی تێدایه‌ كه‌ ڕێگری ده‌كات له‌ دروستبوونی خانه‌ شێرپه‌نجه‌ییه‌كان و په‌تا ڤایرۆسیه‌كان و هه‌روه‌ها ڕۆڵی هه‌یه‌ له‌ دابه‌زاندنی ڕێژه‌ی كۆلیسترۆڵی سووك كه‌ زیانبه‌خشه‌ بۆ له‌ش.

باینجان له‌ش له‌ ماده‌ ژه‌هراوییه‌كان و ئاستی به‌رزی چه‌ند كانزایه‌كی وه‌كو ئاسن و 

مس و جیوه‌ ده‌پارێزێت.

فؤاد كوران

 

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

ئایا دەزانی
ئایا دەزانی؟ سووربوونی ڕەنگی دەم و چاو مانای زۆربوونی خوێن دەگەیەنیێ.

ئایا دەزانی؟ باشترین دەرمان بۆ نەخۆشی شێرپەنجە تریێ یە.

ئایا دەزانی؟ خەیار توێکلەکەی بە سوودە بۆ ﮊانە سەر.

ئایا دەزانی؟ گێزەر خڕۆکە سوورەکانی خوێن زیاد دەکات.

ئایا دەزانی؟ یەکەم دەنگ کە کۆرپەلە گوێی لێ دەبێ لە سکی دایکی لیدانی دڵی دایکیەتی.

ئایا دەزانی؟ ڕێژەی خوێن مەیین لە ڕەگەزی مێ زیاترە وەک لە نێر.

ئایا دەزانی؟ چەوری لە لەشی مرۆڤدا بەشی ٧ سابون دەکات.

ئایا دەزانی؟ رەگەزی نێر لە مێ زیاتر پێویستی بە ئاوە.

ئایا دەزانی؟ مرۆڤی ھەرزەکار لە شەوێکدا ٩ کاتژمێر و نیو خەوی پێویستە.

ئایا دەزانی؟ چاوی مرۆڤ لە ڕۆﮊێکدا دەتوانی ٢ ملیۆن وێنە بگرێت.

ئایا دەزانی؟ خانەکانی بیستن لە گوێچکەدا ﮊمارەیان سەد ھە زار خانەیە.

ئایا دەزانی؟ نەبوونی ڤیتامین b دەبیتە ھۆی لاوازی دل و ئیفلیج بوون.

ئایا دەزانی؟ خێرای پژمین لە چرکەیەکدا ٣٢٠ کیلۆمەترە.

ئایا دەزانی؟ قورسایی خوێن ٥ یەکی لەش پێکدێنێ.

ئایا دەزانی؟ زۆرترین ڤیتامین لە توێکلی میوەکاندایە.

ئایا دەزانی؟ (سیر) میکرۆبێکی زۆر دەکوﮊێ لە لەشی مرۆڤدا.

ئایا دەزانی؟ (توور) بۆ قەبزی زۆر باشە.

ئایا دەزانی؟ نەبوونی ڤیتامین (c) دەبێتە ھۆی کەم خوێنی.

ئایا دەزانی؟ کاھو(خاس) بۆ گەدە باشە.

ئایا دەزانی؟ مرۆڤ لە کاتی زەردەخەنەدا واتە پێکەنین ٢٠ ماسولکەی دەجولێت

فؤاد كوران

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

ﭘﯚﺷﺎﻛﯽ ﺗﻪﺳﻚ ﻣﻪﺗﺮﺳﯿﺪﺍﺭﻩ

ﭘﺰﯾﺸﻜﺎﻥ ﻫﯚﺷﺪﺍﺭﯼ ﻟﻪﺑﺎﺭﻩﯼ ﺟﻠﻮﺑﻪﺭﮔﯽ ﺗﻪﺳﻚ ﺑﻪﺗﺎﯾﺒﻪﺕ ﭘﺎﻧﺘﯚڵﯽ
ﺟێﻨﺰ ﺩﻩﺩﻩﻥ ﺑﻪﻭﻩﯼ ﺩﻩﺷێﺖ ﻫﯚﻛﺎﺭێﻚ ﺑێﺖ ﺑﯚ ﻫﻪﻭﻛﺮﺩﻥ ﻭ
ﻧﻪﺯﯙﻛﯽ ﺑﻪﺗﺎﯾﺒﻪﺕ ﻻﯼ ﻛﭽﺎﻥ .
ﺋﻪﻭ ﻫﯚﺷﺪﺍﺭﯾﻪ ﻟﻪﻛﺎﺗێﻜﺪﺍﯾﻪ ﻛﻪ ﺯﯙﺭێﻚ ﻟﻪ ﻛﭽﺎﻥ ﭘﯚﺷﺎﻛﯽ ﺗﻪﺳﻚ
ﻟﻪﺑﻪﺭﺩﻩﻛﻪﻥ ﻭ ﺋﻪﻭ ﺟﯚﺭﻩ ﭘﯚﺷﺎﻛﻪﺵ ﺑﻮﻩﺗﻪ ﻣﯚﺩێﻠێﻚ ﻛﻪ ﺯﯙﺭێﻚ ﻟﻪ
ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﻛﺎﻧﯽ ﺑﻪﺭﻫﻪﻣﻬێﻨﺎﻧﯽ ﺟﻠﻮﺑﻪﺭﮒ ﺑﻪﺷێﻮﺍﺯﯼ ﺟﯚﺭﺍﻭﺟﯚﺭ ﺩﻩﯾﺨﻪﻧﻪ
ﺑﺎﺯﺍڕﻩﻭﻩ ﻭ ﺭێﮋﻩﯾﻪﻛﯽ ﺯﯙﺭﯼ ﮔﻪﻧﺠﺎﻧﯿﺶ ﺩﻩﯾﭙﯚﺷﻦ ﺑﻪﺑێ ﺋﻪﻭﻩﯼ
ﺋﺎﮔﺎﺩﺍﺭﯼ ﺯﯾﺎﻧﻪﻛﺎﻧﯽ ﺑﻦ .
ﺩ .ﻫﻪﻧﺎ ﻣﻮﻧﻌﯿﻢ، ﭘﺰﯾﺸﻜێﻜﯽ ﭘﺴﭙﯚڕ ﻧﻪﺧﯚﺷﯿﻪﻛﺎﻧﯽ ﮊﻧﺎﻥ ﻟﻪ ﺯﺍﻧﻜﯚﯼ
ﺋﻪﺯﻫﻪﺭ، ﻟﻪﺑﺎﺭﻩﯼ ﺯﯾﺎﻧﻪﻛﺎﻧﯽ ﺋﻪﻭ ﺷێﻮﺍﺯﻩ ﺟﻠﻮﺑﻪﺭﮔﻪﻭﻩ ﺩﻩڵێﺖ
" ﺩﻩﺑێﺘﻪ ﻫﯚﯼ ﻟﻪﺑﻪﺭﻛﺮﺩﻧﯽ ﺟﻠﻮﺑﻪﺭﮔﯽ ﺗﻪﺳﻚ ﺩﻩﺑێﺘﻪ ﻫﯚﯼ ﻓﺸﺎﺭ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﻧﺎﻭﭼﻪﯼ ﺣﻪﻭﺯ ﻭ ﺑﻪﻭﻩﺵ ﺋﺎﺯﺍﺭ ﻟﻪ ﻧﺎﻭﭼﻪﯼ ﻣﻨﺪﺍڵﺪﺍﻥ ﺩﺭﻭﺳﺖ ﺩﻩﻛﺎﺕ ﻟﻪ ﺧﺎﻧﻤﺎﻧﺪﺍ، ﺟﮕﻪ ﻟﻪﻭﻩﯼ
ﺩﻩﺑێﺘﻪ ﻫﯚﯼ ﻫﻪﻭﻛﺮﺩﻥ ﻟﻪﻭ ﻧﺎﻭﭼﺎﻧﻪ ."
ﺋﻪﻭ ﭘﺴﭙﯚڕﻩ ﭘﺸﺖ ﺑﻪﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﻪﻧﺪێﻚ ﺗﻮێﮋﯾﻨﻪﻭﻩﯼ ﺯﺍﻧﺴﺘﯽ ﺭﻭﻧﯿﻜﺮﺩﻭﻩﺗﻪﻭﻩ ﺋﻪﻭ ﻫﻪﻭﻛﺮﺩﻧﻪﯼ ﺑﻪﻭﻫﯚﯾﻪﺷﻪﻭﻩ ﺩﺭﻭﺳﺖ ﺩﻩﺑێﺖ ﺭﯙڵﯽ ﺩﻩﺑێﺖ ﻟﻪ ﻧﻪﺯﯙﻛﯽ ﻟﻪ ﮊﻧﺎﻧﺪﺍ .
ﺋﻪﻭﻩ ﺟﮕﻪﻟﻪﻭﻩﯼ ﭘﯚﺷﺎﻛﯽ ﺗﻪﺳﻚ ﻓﺸﺎﺭ ﺩﻩﺧﺎﺗﻪ ﺳﻪﺭ ﮔﻪﺩﻩ ﻭ ﺭﯙڵﯽ ﺩﻩﺑێﺖ ﻟﻪ ﮔﻪڕﺍﻧﻪﻭﻩﯼ ﺗﺮﺷﻪﻟﯚَﻛﯽ ﮔﻪﺩﻩ ﻭ ﺩﺭﻭﺳﺘﻜﺮﺩﻧﯽ ﺩڵﻪﻛﺰێ ﻛﻪ ﺭﻩﻧﮕﻪ ﺑﺒێﺘﻪ ﻫﯚﯼ
ﺩﺭﻭﺳﺘﻜﺮﺩﻧﯽ ﺑﺮﯾﻦ ﻟﻪ ﮔﻪﺩﻩﺷﺪﺍ

فؤاد كوران

 

 ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

 ترێ جگه‌ر چالاك ده‌كات

لێكۆڵه‌ره‌وان ئه‌وه‌یان ئاشكراكرد كه‌ خوادنی‌ ترێ له‌ ده‌وڵه‌مه‌ندترین میوه‌كانه‌و ڕۆڵێكی‌ به‌سوودی‌ هه‌یه‌ بۆ گه‌شه‌كردنی‌ جه‌سته‌و به‌هێزكردنی‌ و نوێكردنه‌وه‌ی‌ شانه‌كانی‌ و چاره‌سه‌ركردنی‌ زۆر له‌ نه‌خۆشیه‌كان، سه‌ره‌ڕای‌ توانای‌ خۆپارێزی‌ له‌ هه‌ندێك ده‌ردو نه‌خۆشی.
لێكۆڵه‌ره‌وان ئاماژه‌یان به‌وه‌داوه‌ ترێ‌ خواردنێكه‌ زوو هه‌رس ده‌كرێت و سوودی‌ زۆری‌ هه‌یه‌ له‌ خۆپارێزی‌ و چاره‌سه‌ركردندا، چونكه‌ ئه‌و كاتانه‌ی‌ كه‌ هه‌رسكردن خراپ ده‌بێت و خۆپارێزی‌ له‌ خواردن ده‌كرێت، خواردنی‌

ترێ‌ زۆر به‌كه‌ڵكه‌ بۆ ئازاری‌ جومگه‌، بۆ په‌ستانی‌ خوێنیش چالاك كه‌ره‌وه‌یه‌كی‌ به‌هێزه‌.
ده‌كرێت ئامۆژگاری‌ بدرێت به‌و كه‌سانه‌ی‌ چوونه‌ته‌ ساڵه‌وه‌ و به‌ مناڵی شیره‌خۆره‌بوون، به‌شێوه‌یه‌كی‌ تایبه‌تی‌ به‌و كه‌سانه‌ی‌ تووشی كه‌مخوێنی‌ بوون و تووڕه‌ن و ئه‌و كه‌سانه‌ش كه‌ توخمی‌ كالیسیۆم له‌ خوێنیانیاندا كه‌مه‌.
"په‌ڕه‌ی ترێ" ده‌خورێت و سودێكی‌ گه‌وره‌ی‌ هه‌یه‌و ده‌وڵه‌مه‌نده‌ به‌ خوێ و ڤیتامینه‌كانی‌ "a,g" و كالیسیۆم و به‌شێكی‌ باشیشی له‌ توخمه‌كانی‌ فۆسفۆرو ئاسن تێدایه‌ كه‌ ڕۆڵێكی‌ به‌رچاویان هه‌یه‌ بۆ ته‌ندروستی‌ مرۆڤ

پزیشكی ده‌ریا

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

 ﺷﻪﺵ ﺳﻮﺩﯼ ﺋﺎﻭ ﺧﻮﺍﺭﺩﻧﻪﻭﻩ ﻟﻪ ﺑﻪﯾﺎﻧﯿﺎﻧﺪﺍ 

ﻟﻪ ﯾﻪﻛێﻚ ﻟﻪ ﺯﺍﻧﻜﯚﻛﺎﻧﯽ ﻭﯾﻼﯾﻪﺗﯽ ﻟﯚﺱ ﺋﻪﻧﺠﻠﺴﯽ ﺋﻪﻣﻪﺭﯾﻜﺎ،
ﺗﻮێﮋﯾﻨﻪﻭﻩﯾﻪﻙ ﺋەﻧﺠﺎﻣﺪﺭﺍ ﻟەﺳەﺭ ﺋەﻭ ﻛﻪﺳﺎﻧەﯼ ﻟە ﺑﻪﯾﺎﻧﯿﺎﻧﺪﺍ ﺑڕێﻜﯽ
ﺑﺎﺵ ﺋﺎﻭ ﺩﻩﺧﯚﻧﻪﻭﻩ، ﮐە ﺑەﭘێﯽ ﻟێﻜﯚڵﯿﻨﻪﻭەﮐە ﺧﻮﺍﺭﺩﻧﻪﻭﻩﯼ ﺋﺎﻭ ﻟﻪ
ﺑﻪﯾﺎﻧﯿﺎﻧﺪﺍ ﺯﯙﺭێﮑﯽ ﻫەﯾەﻭ ﻟە ﺩﯾﺎﺭﺗﺮﯾﻨﯿﺎﻥ :

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
١ - ﺧﻮﺍﺭﺩﻧﻪﻭﻩﯼ ﺋﺎﻭ ﻟﻪ ﻛﺎﺗێﻜﺪﺍ ﮔﻪﺩﻩ ﺧﺎڵﯽ ﺑێﺖ ﻟﻪ ﺧﻮﺍﺭﺩﻥ،
ﺑﻪﺳﻮﺩﻩ ﺑﯚ ﭘﺎﻛﻜﺮﺩﻧﻪﻭﻩﯼ ﻛﯚڵﯚﻥ ﻭ ﻫﻪڵﻤﮋﯾﻨﯽ ﺧﯚﺭﺍﻙ ﻟﻪ ﺭﯾﺨﯚڵﻪ
ﺋﺎﺳﺎﻧﺘﺮ ﺩەﮐﺎﺕ .
٢ - ﺩﻩﺑێﺘﻪ ﻫﯚﯼ ﺩﺭﻭﺳﺘﺒﻮﻧﻪﻭﻩﻭ ﻧﻮێﺒﻮﻧﻪﻭﻩﯼ ﺧﺎﻧﻪﯼ ﻧﻮێﯽ ﺧﻮێﻦ ﻭ
ﻣﺎﺳﻮﻟﻜﻪ .
٣ - ﺑﻪﺳﻮﺩﻩ ﺑﯚ ﺩﺍﺑﻪﺯﯾﻨﯽ ﻛێﺶ، ﺧﻮﺍﺭﺩﻧﻪﻭﻩﯼ ﻫەﺷﺖ ﭘﻪﺭﺩﺍﺥ ﺋﺎﻭﯼ ﺳﺎﺭﺩ ﻟﻪ ﺑﻪﯾﺎﻧﯿﺎﻧﺪﺍ ﺯﯾﻨﺪﻩ ﭼﺎﻻﻛﯽ ﻟﻪﺵ ﻛﺎﺭﺍ ﺋﻪﻛﺎﺕ ﺑﻪ ﺭێﮋﻩﯼ .%24
٤ - ﮔﻪﺷﺎﻧﻪﻭﻩﯼ ﭘێﺴﺖ، ﺋﺎﻭ ﺧﻮﺍﺭﺩﻧﻪﻭﻩ ﺑﻪﺳﻮﺩﻩ ﺑﯚ ﭘﺎﻛﮋﻛﺮﺩﻧﻪﻭﻩﯼ ﺧﻮێﻦ ﻟﻪﻭ ﮊﻩﻫﺮﻭ ﻣﺎﺩﻩ ﺯﯾﺎﻧﺒﻪﺧﺸﺎﻧﻪﯼ ﺋﻪﭼﻨﻪ ﻟﻪﺷﻪﻭﻩ ﺋﻪﻭﻩﯾﺶ ﺭﻭﻧﯽ ﻭ ﮔﻪﺷﺎﻭﻩﯾﯽ ﺑﻪ ﭘێﺴﺖ
ﺋﻪﺑﻪﺧﺸێﺖ .
٥ - ﺑﻪﺳﻮﺩﻩ ﺑﯚ ﻫﺎﻭﺳﻪﻧﮕﻜﺮﺩﻧﯽ ﺷﻠﻪﯼ ﻟﻪﺵ ﻭ ﺑﻪﺭﻩﻧﮕﺎﺭﺑﻮﻧﻪﻭﻩﯼ ﻧﻪﺧﯚﺷﯽ .
٦ - ﺑﻪﺳﻮﺩﻩ ﺑﯚ ﻫێﻮﺭﺑﻮﻧﻪﻭﻩﯼ ﻟﻪﺵ ﻭ ﺋﺎﺭﺍﻣﯽ ﺯﯾﺎﺗﺮ ﺑﻪ ﻣێﺸﻚ ﺋﻪﺑﻪﺧﺸێﺖ

 پرسیارو وەڵام لە سەر جەستەی مرۆف .

1 . ئایا مرۆف لە كاتی نوستن و دانیشتن دا باڵای وەكو یەكە ؟ و : نەخێر لە كاتی نوستندا باڵای 1سم درێژتر ئەبێت بەڵام كاتێك هەڵئەسێت وەك خۆی لێ دێتەوە .
2 . پەنكریاس ئەكەوێتە كوێی لاشەی مرۆفەوە ؟ و : لای جەپی لاشەوە .
3 .كام ئەندامەی لەشی مرۆف بەشێكی لێ لابەیت دروست ئەبێتەوە ؟ و : جگەر .
4 . ئەو ماددەیەی موو نینۆكی لێ بێك دێت ناوی جی یە ؟ و : كریاتین .
5 . ماددەی كاربۆهیدرات لە كوێدا هەرس ئەكرێت ؟ و : لە ناو دەمدا .
6 . ژمارەی ئەو ماسولكانەی جەستە لە كاتی قسەكردندا بە كاری ئەهێنێ چەندە؟
و : 44 ماسولكە
7 . ڕێژەی ئاوو لە خوێنی مرۆفدا جەندە ؟
و : 83 % .
8 . درێژی گەدە لە مرۆفێكی ئاساییدا جەندە ؟ و : 25 سم .
9 . كەناڵی ئۆستاكیۆس ئەكەوێتە كوێوە ؟
و : ئەكەوێتە نێوانی قووڕگ و گوێ .
10 . دوورگەكانی لانگەرهانس ئەكەوێتە كوێوە ؟ و : ئەكەوێتە ناو بەنكریاسەوە .
11 . ژمارەی ماسولكەكانی لەشی مرۆف جەندە ؟ و : 620 ماسولكەیە .
12 . زمارەی ئێسقانەكانی كەللە سەر جەندە ؟ و : 22 ئێسقانە .
13 . گەورەترین ڕژێن لە لەشدا جی یە ؟
و : جگەر .
14 . ئیش و كاری ڕژێنە لیمفاویەكان جی یە ؟ وە : پاڵاوتن و پاك كردنەوەی خوێنە .
15 . ژمارەی سەمامەكانی دڵ جەندە ؟ وە : 4 سەمامەیە .
16 . كام هەستەوەر كەمترین جالاكی هەیە ؟ و : هەستی بۆن كردن .
17 . زمارەی بڕبڕەكانی پشتی مرۆف جەندە ؟ و : 24 بڕبڕەیە .
18 . خڕۆكە سورو سپی یەكانی خوێن لە كوێدان ؟ و : لە ناو مۆخە ئێسقانەكاندایە .
19 . كەی گەشەی كۆرپەلە دەست پێ دەكات ؟ و : لە مانكی شەشەمدا دەست بێ دەكات .
20 . ئەو ئەندامەی مەحاڵە لە كاتی پژمیندا بكرێتەوە ؟ و : جاوەكانن .
21 . لاشە زیاتر كامیان ئەڕێژێت عارەق یان لیك ؟ و : لیك .
22 . خرۆكە سوورەكان كاتێك دەمرن دەجنە كوێوە ؟ و : دەچنە سپڵەوە .
23 . لاشەی مرۆف لە چ ڕێگایەكەوە خۆی ڕزگار ئەكات لە شلەمەنیەكان ؟ و : گورچیلەكان .
24 . لە كاتی قسەكردندا كام شەویلگە دەجوڵێت ؟ و : شەویلگەی خوارەوە .
25 . گەدە ئەكەوێتە كوێی لاشەوە ؟ و: ئەكەوێتە لای چەبی لاشەوە .
26 . درێژترین ئێسقان لە لەشی مرۆفدا لە كوێدایە ؟ و : لە ڕانەكاندایە .
27 . ئەو ئەندامەی 40 % ی ئۆكسجینی خوێن بەكارئەهێنێ ؟ و : مێشك .
28 . زمارەی لێدانی دڵی مرۆڤی ئاسایی جەندە ؟ و : لە نێوان 60 تا 80 ترپەدایە.
29 . بەهۆی چیەوە ئۆكسجین ئەگەیەنرێتە ئەندامەكانی تری لەش ؟ و : خوێن .
30 . كەناڵە دەنگیەكان ئەكەوێتە كوێوە ؟ وە چەند دانەیە ؟ و: ئەكەوێتە گوێچكەی ناوەڕاست و زمارەیان 3 دانەیە .
31 . گەورەترین خانەی مرۆف ؟ و : هێلكەی ئافرەتە .
32 . ڕەنگی سی یەكانی مرۆڤێكی ساغ جۆنە ؟ و : پەمەییە .
33 . لە هەر ناولەپێكدا جەند ئێسقان هەیە ؟ و : 27 ئێسقان .
34 . ماددە پرۆتینیەكان لە كوێدا هەرس ئەبن ؟ و : لەناو گەدەدا .
35 . ماددە چەوریەكان لە كوێدا هەرس ئەبن ؟ و : لەناو 12 گرێدا .
36 . پلەی گەرمای مرۆڤێكی ئاسایی ئەبیت چەند بێت ؟ و: 37 بلەی سەدی .

37 . ئەو تەنها شوێنەی لەش كەوا خوێنی بۆ ناچێت ؟ و : قەرەنیەی چاو .
38 . ئەو شتەی بەربەرەكانێ ی میكرۆبەكان ئەكات لە لەشدا ؟ و : خرۆكە سپیەكانی خوێن .
39 . دوای جەندێك لە وەستانی دڵ مێشك لە لێدان ئەكەوێت ؟ و : 10 خوولەك .
40 . ڕێژەی ئاو لە لەشی مرۆفدا چەندە ؟ و : 70% یە .

41 . درێژی موولولە خوێنەكانی لەشی مرۆفی پێگەییو جەندە ؟ وە : ئەكەر ئەو كەسە 50 كگم بێت بەم شێوەیەیە: نزیكەی 100000 كم لە هێڵی ئیستیوادا 2,5 جار ئەتوانی بێچی پێ بدەی بە دەوری زەویدا وەرووبەری گشتی ئەم موولولە خوێنانە 6300 مەتر چوارگۆشەیە .

42 . بەشێرپەنجەی خوێن ئەوترێت چی ؟ و : لۆكیمیا واتە خوێنی سبی .

43 . ئەگەر مرۆف جاوێكی لە دەست بدات ڕێزەی لە دەستدانی بینینی جەندە ؟ و : توانای 1/5 بینینی لە دەست ئەدات واتە لە پێنج بەش بەشێك لە بینینن لە دەست دەدات نەك نیوەی بینین .
44 . هەستی بۆن كردنی مرۆف چەندە ؟ و : ئەتوانێ 10 هەزار جۆر بۆن لە یەكتر جیا بكا تەوە .

45 . كێشی ئێسقانەكانی مرۆڤی بێگەییو چەندە ؟ و: لە نێوان 13 ـ 15 كگم.
46 . بجوكترین ئێسقان لە جەستەی مرۆفدا لە كوێدایە ؟ و : لە گوێجكەدایە.
47 . لەشی مرۆف لە كەیەوە بەرەو پووكانەوە ئەجێت ؟ و : لە دوای 40 ساڵیەوە بەرەو داهێزران و پوكانەوە دەچێت
48 . ئەگەر بە هەر هۆیەك بێت جگەر لە ئیش كردن بوەستێ مرۆف تا چەند ئەتوانێ بژی ؟ و : لە ماوەی 8 ــ 24 كاتزمێردا دەمرێ‌.

49 . شوێن كەوتە واتە (مۆر) ی پەنجەو زمانی هەموو مرۆڤەكان وەكو یەكە ؟ و : نەخێر هەر مرۆڤێك لە گەڵ مرۆێكی تردا جیاوازی هەیە .

50 . نینۆكەكانی دەست و قاج لە هەفتەیەكداچەند درێژ ئەبن ؟ و : (0,5) ملم درێژ ئەبێت
51 . درێژی بڕبڕەی پشتی مرۆڤی پێگەییو چەندە ؟ و : ( 70 سم ) ە .
52 . درێژی موولولە خوێنەكانی لەشی مرۆف چەندە ؟ و : نزیكەی 600 هەزار كم ە
53 . لە مرۆڤی بێگەیشتوودا بڕی خوێنەكەی چەندە ؟ وە : 5 ــ 6 لتر خوێنی تێدایە .
54 . ئایا خانەكانی مێشكی مرۆڤ كاتێك مرد دروست ئەبێتەوە ؟ و : نەخێر .
55 . ئەو ماوەیەی خوێن ڕۆژانە ئەیبڕێ‌ لە ناوو دەمارو موولولەكاندا چەندە ؟ و : ئەكاتە 168 ملیۆن میل .
55 . ئایا قەبارەی چاو لووت و گوێ‌ بە گەورە بوونی تەمەن ئەكۆڕێ‌ ؟ و : قەبارەی چاو ناگۆڕێت بە گەورەبوونی تەمەن بەڵام قەبارەی گوێ‌ و لووت ناوەستن لە گەشە كردن .
56 . ژمارەی خانەكانی مێشكی مرۆڤ چەندە ؟ و : 13 ملیارد خانەیە .
57 . پێڵوەكانی چاو لە خولەكێكدا چەند جار ئەترووكێ ؟ و : 25 جار ئەترووكێ وە هەر ترووكانێكیش 1,5 چركەی پێ ئەچێ .
58 . مێشكی مرۆڤ لە چی بێك دێت ؟ و : لە بەشێكی زۆر ئاو پێك دێت .
59 . مێشكی مرۆڤ ڕۆژانە پێویستی بە جەند لیتر خوێن هەیە ؟ و : بێویستی بە 1000 لتر خوێن هەیە تا ئیشەكانی ئەنجام بدات .
60 . خێرایی كۆكەی ناو لەش چەندە ؟ و : كۆكەی خێراو تووند هەوای ناو لەش فڕێ‌ ئەداتە دەرەوە خێراتر لە دەنگ .
61 . درێژی ئێسقانی بازوو (مەجەك ) چەندێكە ؟ و : یەكسانە بە درێژی پێ یەكان.
62 . كێشی ئێسقانەكانی لەشی مرۆڤ چەندە ؟ و : 16% ی كێشی جەستەی مرۆف پێك ئەهێنێ .
63 . خانەكانی لەشی مرۆڤ ژمارەیان چەندە ؟ و : سەدان تریلیۆنە ناوك دارن و هەریەكەیان 46 كرۆمۆسۆمی تێدایە هەریەك لەو كرۆمۆسۆمانە لە ڕشتەیەكی درێزی ( d.n.a ) بێك هاتووە بە درێزایی هەر ڕشتەیەكیش هەزارەها (جین ) هەیە زانیاری پێویستیان بۆ دروست كردنی ئەو پرۆتینە تێدایە كەوا بێویستە بۆ تەواو كاری بنیادنانی ئۆرگانیزمی مرۆف .
64 . درێژی ڕیخۆڵەكان چەندە ؟ و : 7 مەترە .
65 . ژمارەی پەراسووەكانی مرۆف جەندە ؟ و : 24 دانەیە .
66 . كێشی جگەری مرۆفی گەورە چەندە ؟ و : 1,5 كگم ە .
67 . ناوەوەی گەدەی مرۆڤ چەند ڕۆژ جارێك دروست ئەبێتەوە ؟ و : هەر دوو هەفتە جارێك لە ناوەوە بەرگێك دروست ئەكات ئەگینا خۆی خۆی هەرس ئەكات.
68 . گەدەی مرۆڤ چەند ڕژێنی هەرس كردنی تێدایە ؟ و : 35 ملیۆن ڕژێنی هەرس كردن لە خۆی دەگرێت .
69 . چاوی مرۆڤ چەند خانەی تێدایە ؟ و : پێك دێت لە 135 ملیۆن خانەی هەستەوەر كەوا بەررسن لە گرتنی وێنەو جیاكردنەوەی ڕەنگەكان .

70 . ژمارەی تاڵەكانی مووی سەری مرۆڤی تەواو چەندە ؟ و : قژی ڕەش و سوور 120 هەزار تاڵە بەڵام قژی زەرد ئەگاتە 90 هەزار تاڵ وە تاڵە مووەكان دوای 5 ساڵ نوێ‌ ئەبنەوە و ڕۆژانە 50 تا60 تاڵ ئەوەرێت .

71 . مێشك پێویستی بە چی یە ؟ و : مێشك بێویستی بە1/6 ی ئەو خوێنەیە كەوا دڵ ئەینرێ‌ بۆ لەش وە بێویستی بە 1/5 ی ئەو ئۆكسجینەیە كەوا دێتە ناو لەشەوە هەرچەندە كێشی مێشك زیاتر نی یە لە 1/50 ی كێشی هەموو لەش .

72 . ماوەی هاتنەوەی نینۆكی كەوتوو جەندە ؟ و : نینۆك بە هەرهۆیەكەوە بێت بكەوێت پێویستی بە 100 ڕۆژ هەیە تا بێتەوە .
73 . ڕێژەی عارەقە ڕژێنەكان چەندە ؟ و : لە لاشەی مرۆڤدا زیاتر لە یەك ملیۆن عارەقە ڕژێن هەیە كەوا لە ماوەی شەووڕۆژێك دا نزیكەی لترو نیوێك عارەق فڕێ‌ ئەداتە دەرەوەی لەش
بێ وەستان لە زستان و هاویندا هەرچەندە پلەی گەرما بەرز بێتەوە مرۆف زیاتر عەرەق ئەكاتەوە بەمەش لەش ڕزگار ئەكات لە ماددەی ژەهراوی .

74 . پۆلینا چی یەو چۆن دروست ئەبێت ؟ و : مانەوەی میزو نەكردنی ڕێزەی پۆلینا لە لەشدا بەرز ئەكاتەوەو ئەو بەرزبونەوەیەش ئەبێتە هۆی ژەهراوی بوون كەوا پێَی ئەوترێت ژەهراوی بوونی پولینا .

75 . ماوەی خەو لە كەسی گەورەدا جەندە ؟ و : ماوەی خەوتن لە 7 – 8 كاتژمێرە كەواتە مرۆفێك ئەكەر 60 ساڵ تەمەن بكات 1/3 ی تەمەنی بە خەوەوە ئەباتە سەر واتە 20 ساڵی بە خەوەوە تێپەڕاندووە .

76 . پیاوێكی ئاسایی ڕۆژانە چەندێك ڕێ ئەكات ؟ و : 20 هەزار هەنگاو ڕێ‌ ئەكات كەواتە لە تەمەنی 80 ساڵیدا 6 جار بەدەوری جیهاندا سوڕاوەتەوە .

77 . هۆی چی یە ڕەنكی خوێن سوورە ؟ و : ڕەنگی خوێن سورێكی مەیلەو تۆخە لە دەمارەكاندا بە هۆی یەكگرتنیەوەیەتی لە گەڵ ئۆكسجین دا .
78 . پلازمای خوێن لە جی پێك دێت ؟ و : لە ئاو خوێ‌ پێَك دێت .
79 . ئیشی گوێچكەكان جیە ؟ و : جگە لەوەی ئیشی بیستنە ئیشێكی تر ئەكات ئەویش ئیشی هاوسەنگ كردنی جەستەی مرۆڤە.

80 . مرۆڤ چەند ئێسقانی هەیە ؟ و : كاتێ مناڵ لە دایك ئەبێت 300 ئێسقانی هەیە بەڵام كاتێ گەورە بوو تەنها 206 ئێسقانی ئەمێنێتەوە ئەوەكەی تری جی لێ دێ‌ ؟... تەنها خوای گەورە ئەزانێ !

81 . گورچیلەكانی مرۆف ڕۆژانە چەند لیتر خوێن دەپاڵێون ؟ و : 1700 لیتر .

82 . مێشكی مرۆف چەند بەشە ؟ و : دوو بەشە بەشی لای ڕاستی مێشك كۆنترۆڵی بەشی لای چەبی لەش دەكات وە بەشی لای چەبی مێشك كۆنترۆڵی بەشی لای ڕاستی لەش دەكات .

83 . خرۆكە سوورەكانی خوێن بۆ ماوەی چەندێك ئەژین ؟ و : بۆ ماوەی 4 مانگ ئەژین بێَش ئەوەی بمرێت ڕێگە بۆ خڕۆكەیەكی تازە ئەكاتەوە .

84 . ــ كێشی سپڵ لە مرۆڤی بێگەییودا چەندە ؟ و : 200 گرامە ئیشی بەرهەم هێنانی خڕۆكەی تازەو كۆبوونەوەی خڕۆكە مردووەكانە تێیدا .
85 . پێستی مرۆڤ چەند ڕۆژجارێك نوێ ئەبێتەوە ؟ و : چینی دەرەوەی پێست هەر 28 ڕۆژجارێك تازە ئەبێتەوە .
86 . فشاری خوێن چی یەو چۆن دروست ئەبێت ؟ و : لە ئەنجامی تەسك بونەوەی دەمارەكان دێت بە هۆی كۆبونەوەی چەوری یەوە ،وە فشاری سروشتی خوێن 120 /80 .
87 . ژمارەی ماسولكە خۆنەویستەكان لە لەشی مرۆفدا چەندە ؟ وە : 500 ماسولكەیە .
88 . خڕۆكە سپی یەكانی خوێن چۆنە ؟ و : نەخڕەو نەسپی بەڵكو وەكو ئاو بێ ڕەنگە .
89 . بڵاوترین و دەگمەندترین جۆرەكانی خوێن كامانەن ؟ و : بڵاوترین گروپی خوێن جۆری o+ دەگمەن ترین جۆریش -ab ‘ جۆرێكی تر هەیە زۆر كەمە لە هەموو جیهاندا 3 كەس خاوەنی ئەو گروپەن ئەویش جۆری (oh ) .
90 . درێژی دڕكە پەتك لە مرۆفدا چەندە ؟ و : 45 سم ە .
91 . خڕۆكە سپییەكانی خوێن بۆ ماوەی چەندێك ئەژین ؟ و : 120 ڕۆ ئەژین .
92 . لە چركەیەكدا چەند خڕۆكەی سوور دەمرن ؟ و : هەموو چركەیەك نزیكەی 8 ملیۆن خڕۆكەی سوور دەمرێت و هەمان ڕێژەش دروست ئەبێتەوە .
93 . ڕێژەی خڕۆكە سوورەكانی خوێن لە مرۆفێكی پێگەیشتوودا چەندە ؟ و : لە پیاودا 5 ملیۆن و لە ئافرەتیشدا 4،5 ملیۆنە لە 1 ملیمەتر مكعبدا .

94 . درێژی گەرووی مرۆف چەندە ؟ وە : 12 سم ە .
95 . خڕۆكە سوورەكانی خوێن نزیكەی 60 چركەی پێ ئەجێ بۆ سووڕانەوەیەكی تەواو .
96 . پلازمای خوێن ڕێژەی چەندی خوێن پێك دێنێت ؟ و : نزیكەی 50 % .
97 . خوێن نزیكەی چەندی جەستە بێك دەهێنێت ؟ و : 9% ی كێشی جەستە بێك ئەهێنێت .
98 . خواردن تا چەند كاتزمێر لە كەدەدا دەمێنێتەوە بێش ئەوەی بچێتە ڕیخۆڵەكانەوە ؟ و : 3 تا 4 كاتژمێر .
99 . ئایا سیەكانی لای ڕاست و لای جەپ وەك یەك هەوایان تێ ئەجێت ؟ و : نەخێر سی یەكانی لای ڕاستی مرۆف بڕێكی زیاتر هەوای تێ ئەجێت تا سی یەكانی لای جەپ لە بەرئەوەی دڵ ئەكەوێتە زێر سی یەكانی لای چەپەوە .
100 . ئەنسۆلین لە كوێدایەو ئیشی جی یە ؟ وە : لە پەنكریاس دایەو شەكری زیادەی ناولەش ئەسووتئ .

 ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

ڕاهێنانى وه‌رزشی به‌ شێوه‌یه‌كى به‌رده‌وام ته‌مه‌نى مرۆڤ درێژ ده‌كات

لێكۆلینه‌وه‌یه‌كى تازه‌ى پزیشكى كه‌ له‌سه‌ر كۆمه‌لێك ئه‌مریكى ئه‌نجام دراوه‌ ئاشكراى كردووه‌ ، كه‌ ئه‌و كه‌سانه‌ى به‌رده‌وام وه‌رزشیان كردووه‌ ئه‌وا زیاتر سه‌ركه‌وتووبوون له‌ زیادبوونى ته‌مه‌نیان به‌ رێژه‌ى 5,5 ساڵ ، به‌ به‌راورد له‌گه‌ل ئه‌و ئافره‌تانه‌ى پابه‌ندنه‌بوون به‌ وه‌رزش كردن .

لێكۆلینه‌وه‌كه‌ چاودێرى نیوه‌ى دانیشتوانانى ولاته‌ یه‌كگرتووه‌كانى ئه‌مریكا له‌ ته‌مه‌نى هه‌رزه‌كاریدا كردووه‌ ، كه‌ پابه‌ندبوون به‌ ته‌ندروستیه‌كى چالاك و ئه‌نجامدانى ڕاهێنانى وه‌رزشی بۆ ماوه‌ى 150 خۆله‌ك له‌ هه‌فته‌یه‌كدا . 

جێی باسه‌ توێژه‌ران له‌م لێكۆلینه‌وه‌یه‌دا پشتیان به‌و زانیاریانه‌ به‌ستووه‌ كه‌ له‌ "بنكه‌ى ته‌ندروستى نیشتیمانى" ده‌رباره‌ى ڕه‌فتارى خواردن له‌ نێوان ئه‌مریكیه‌كانه‌وه‌ ده‌رچووه‌ ، له‌گه‌ل ڕه‌چاوكردنى تێكراى ڕاهێنانى وه‌رزشی له‌ماوه‌ى نێوان ساڵی 2007 تا 2010 ، وه‌ به‌ستنه‌وه‌یان به‌ تێكراى حاله‌تى مردن له‌م 

ماوه‌یه‌دا . 

هه‌روه‌ها له‌ كۆتایدا بۆ توێژه‌ران ده‌ركه‌وت ، ئه‌مریكیه‌كان كه‌ ڕاهێنانى وه‌رزشیان ئه‌نجامداوه‌ ، ئه‌وا ناوه‌ندى ته‌مه‌ن به‌ رێژه‌ى 1,6 ساڵ له‌ نێوانیاندا به‌رزبووته‌وه‌ .

فؤاد كوران

 

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

سودەکانی برنج و فاسۆلیا

فاسۆلیا سەرچاوەیەکی گرنگی پڕۆتینە. ٩٠ گرام لە فاسۆلیا نزیکەی ٧،٩ گرام پرۆتینی تێدایە، بەڵام تەنها ٣ گرام چەوری تێدایەو ٣،٣ گرام ڕیشاڵی خۆراکی و ٥٥ مایکرۆگرام لە ڤیتامین بی ٢، و ١٢٨ مایکرۆگرام لە فۆڵەیت و ٦٤ میلیگرام کالسیۆم و ٠،٩٧ میلیگرام لە تۆتیاو ٢،٢٦ میلیگرام ئاسنی تێدایە. سەرەڕای ئەمانەش سەرچاوەیەکی باشی پۆتاسیۆمیشە.

فاسۆلیا جێگرەوەیەکی باشی گۆشتە، چونکە دەوڵەمەندە بە پرۆتین و تۆتیاو ئاسن کە لە گۆشتی سوورو سپی و ماسیدا هەیە. پتر لەوە چەوری زۆر کەم تێدایەو ئەمەش وادەکات خواردنێکی زۆر باش بێت بۆ دڵ.

فاسۆلیا سەرچاوەیەکی دەوڵەمەندی ڕیشاڵی خۆراکییە، ٩٠ گرام لە فاسۆلیا %٣٨ی پێویستی لەش لە ڕیشاڵە خۆراکییەکان دابین دەکات. بوونی ئەم ڕیشاڵانەش جوڵەی ڕیخۆڵەکان چالاکتر دەکات و قەبزی کەمدەکاتەوە. هەروەها هەرس کردنی خۆراک دوا دەخات بەمەش کۆنترۆڵی برسێتی دەکات و دژ بە قەڵەوبوونە. پتر لەوە یەکێکە لە باشترین خۆراکەکان بۆ ئەو کەسانەی نەخۆشی شەکرەیان هەیە.

فاسۆلیا سەرچاوەیەکی باشی کانزاو فیتامینیشە، ماگنسیۆم و پۆتاسیۆمی تێدایە کە کۆنتڕۆڵی پەستانی خوێن دەکەن، فۆسفۆرو کالسیۆم کە ئێسکەکانمان بەهێز دەکەن، فۆڵەیتیش زۆر گرنگە بۆ دروست کردنی خڕۆکەکانی خوێن.

باشتر وایە لەگەڵ فاسۆلیادا برنجی قاوەیی بخۆن وەک لە برنجی سپی، چونکە برنجی سپی بە تەواوی سروشتی نییەو کاتێک کە ئامادە دەکرێت هەندێک لە پێکهاتە خۆراکییە گرنگەکانی لە دەست دەدات وەک ئاسن وڤیتامین بی و ئەو ڕیشالە خۆراکییانەی تێیدایە.سەرەڕای ئەوەش زۆر گرنگر برنجەکە چەور نەبێت و خوێی کەم بێ چونکە نابێ لە ڕۆژێکدا زیاتر لە ١٥٠٠ میلیگرام خوێ بخۆن.

فاسۆلیا بە سروشتی خوێی تێدا نییە بەڵام ئەگەر فاسۆلیای لە قتوونراوتان کڕی پێوسیتە ئەوە بکڕن کە کەمترین ڕێژەی خوێی تێدایە.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

 هێلكه‌ بۆ به‌هێزكرنی قژ

فؤاد كوران

لاوازبوون و رووتانه‌وه‌ی قژ كێشه‌یه‌كه‌ به‌ گشتی له‌گه‌ڵ زیادبوونی ته‌مه‌ندا زیاد ده‌بێت و هه‌ندێك جاریش گه‌نجان تووشی ئه‌م نه‌خۆشییه‌ ده‌بن، به‌كارهێنانی هێلكه‌ رێگه‌یه‌كی كاریگه‌ره‌ بۆ به‌هێزكردنی قژ و پاراستنی له‌ رووتانه‌وه‌.

به‌م شێوه‌یه‌ هێلكه‌ بۆ قژت به‌كار بهێنه‌:

1-ئاماده‌كردن:

- هێلكه‌یه‌ك بشكێنه‌ و سپێنه‌ و زه‌ردێنه‌كه‌ی بكه‌ نێو ده‌فرێكه‌وه‌

- بڕی كه‌وچێكی چێشت زه‌یتی زه‌یتون بكه‌ نێو ده‌فره‌كه‌وه‌ و به‌ جوانی له‌گه‌ڵ زه‌ردێنه‌ و سپێنه‌كه‌دا تێكه‌ڵی بكه‌

2- به‌كارهێنان:

- قژت به‌ شامپۆ بشۆ، به‌ مه‌به‌ستی لابردنی چه‌وری سروشتی قژ

- قژت به‌ ته‌واوه‌تی وشك مه‌كه‌ره‌وه‌، به‌ڵكو با بڕێكی كه‌م ئاوی پێوه‌ بمێنێت

- تێكه‌ڵه‌ ئاماده‌كراوه‌ به‌ یه‌كسانی بده‌ له‌ قژت

- هه‌وڵ بده‌ 10 بۆ 20 خوله‌ك پێوه‌ی بمێنێته‌وه‌، پاشان به‌ ئاو و شامپۆ قژت بشۆره‌ به‌ مه‌به‌ستی لابردنی

ئه‌مه‌ رێگه‌یه‌كی سروشتی زۆر كاریگه‌ره‌ بۆ ته‌ندروست راگرتنی قژ و پاراستنی له‌ لاوازبوون و رووتانه‌وه‌، وا باشه‌ ئه‌م پرۆسه‌یه‌ هه‌فته‌ی سێ جار زیاتر ئه‌نجام نه‌درێت.

فؤاد كوران

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~